Orawa Niepodległa – Górska Duma
W okresie II Rzeczypospolitej Orawa przeżywała okres dynamicznego rozwoju i umacniania swojej niepodległości. Pomimo trudności, związanych z przemianami terytorialnymi po zakończeniu I wojny światowej, górale orawscy kultywowali swoją polską tożsamość. Z radością witali powstanie niepodległego państwa polskiego i czuli się częścią jedności narodowej.
3 maja na przedwojennej Orawie
W okresie międzywojennym na Orawie obchodzono rocznice Konstytucji 3 Maja i święta Matki Bożej Królowej Polski poprzez msze, szkolne akademie, śpiew chórów, sadzenie drzewek i wykłady okolicznościowe. W duchu patriotyzmu i uczczenia dziedzictwa przedrozbiorowej państwowości, Orawianie celebrowali te wydarzenia, kultywując tradycje narodowe Już po odzyskaniu niepodległości Polski, gdy trwały jeszcze walki o granice kraju, ustanowiono święto Konstytucji 3 Maja. Uchwałą Sejmu Ustawodawczego z 29 kwietnia 1919 r. wprowadzono to święto, upamiętniające pierwszą w Europie i drugą na świecie nowoczesną ustawę zasadniczą. Ks. Ferdynand Machay, lokalny działacz narodowy, zainicjował patriotyczne wystąpienia podczas uroczystości, przypominając o historycznym znaczeniu konstytucji.
W Jabłonce na Orawie organizowano uroczystości związane z 3 maja. Staraniem Towarzystwa Szkoły Ludowej odbył się uroczysty wieczór, podczas którego mieszkańcy wysłuchiwali patriotycznych przemówień, deklamacji i komedii pt. „Panny Szastalskie”. Uczestnicy świętowali, podnoszeni na duchu przez śpiew „Rota” Marii Konopnickiej. W kolejnych latach, w dniu 3 maja, mieszkańcy Jabłonki brali udział w uroczystościach religijnych, mszach św., paradach honorowych, a także sadzeniu drzewek. Orawa w pełni angażowała się w obchody, manifestując dumę z polskości i niepodległości. Uroczystości te stanowiły istotną część życia społeczności, budując wspólnotę i utrwalając silne więzi z narodową historią Polski.
Ruch pożarniczy na Orawie w II Rzeczypospolitej
Rok po obchodach 100. rocznicy przyłączenia części Orawy do Polski, w maju 1921 r., powstała zorganizowana jednostka pożarnicza w centralnej wiosce polskiej Orawy. Ta jednostka była jedną z pierwszych instytucji niepodległego państwa na południowych granicach. Walka z pożarem była wcześniej praktykowana w sposób prowizoryczny, ale stworzenie straży pożarnej dało szansę na skuteczniejsze działanie.
W 1921 r., podczas I Ogólnopaństwowego Zjazdu Delegatów Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej, Józef Piłsudski nazwał straż pożarną „siostrzycą armii”. Straż pożarna stała się ważną instytucją, na której społeczeństwo mogło polegać w potrzebie. Pierwsza straż pożarna w Jabłonce została założona kilka miesięcy przed utworzeniem ogólnopaństwowego zrzeszenia strażaków we wrześniu 1921 r.
Strażacy z Jabłonki angażowali się w doskonalenie jednostki, gromadząc sprzęt, umundurowanie i uczestnicząc w ćwiczeniach. W 1922 r. straż otrzymała wsparcie od Rady Gminy i Wspólnoty Urbarialnej, co umożliwiło zakup sikawki ręcznej i węży. Pomoc społeczeństwa była znaczna, widząc w straży ratunek w przypadku pożaru.
Pierwsza informacja o straży w Jabłonce pochodzi z 1921 r., ale różnice w informacjach sugerują, że opisują one nieodległe, ale różne okresy. W kolejnych latach straż rozwijała się, zakupując sprzęt i uczestnicząc w akcjach ratunkowych. Pożary były częstym zagrożeniem, a strażacy angażowali się w akcje gaśnicze, ryzykując własne życie. Straże pożarne były także ważnym elementem pracy społecznej, angażując się w życie lokalnej społeczności.
Orawianie odznaczeni Orderem Odrodzenia Polski
W 1918 r. Polska ustanowiła Order Odrodzenia Polski, Polonia Restituta, jako jeden z symboli niepodległości. Kilku mieszkańcom Orawy nadano to odznaczenie za ich zbiorowy wkład w latach 30. XX wieku, kiedy to także honorowano ich Krzyżami i Medalami Niepodległości. Polonia Restituta jest drugim co do starszeństwa polskim państwowym odznaczeniem cywilnym, nadawanym za wybitne osiągnięcia w różnych dziedzinach. Składa się z pięciu klas, z pierwszą klasą dla Kawalera wielkiej wstęgi, a piątą dla Kawalera orderu.
Ks. Karol Machay został pierwszym z Orawian uhonorowanym odznaczeniem klasy czwartej w 1922 r. Jego siostra, Józefa Machay, otrzymała odznaczenie klasy piątej rok później, za zasługi podczas plebiscytu na Spiszu i Orawie. W kolejnym nadaniu w 1928 r. Jan Piekarczyk i Piotr Borowy zostali Kawalerami orderu „Odrodzenia Polski” klasy V za zasługi w sprawie przyłączenia Orawy do Polski.
Orawa z Polską na mapie
W 1918 r. Polska odzyskała niepodległość po latach zaborów, co wiązało się z ustalaniem nowych granic państwa. Orawa i Spisz, będące przedtem pod władzą węgierską, włączyły się aktywnie w starania o przyłączenie do Polski. Poprzez działania przedstawicieli tych regionów oraz wsparcie uczonych, próbowano uzasadnić terytorialne roszczenia na południowych Kresach. Mimo wysiłków, część Orawy weszła do Polski, tworząc nowy powiat spisko-orawski w latach 1920–1925. Obszar ten, będący przedrozbiorowym terytorium Polski, został później włączony do powiatu nowotarskiego.
Warto zaznaczyć, że tradycyjny podział na Górną i Dolną Orawę nie pokrywa się w pełni z przebiegiem granicy państwowej. Obszar Górnej Orawy jest jedynie częścią tej części, a historyczny obszar Czarnej Orawy różni się od współczesnej definicji tego obszaru. Proces ustalania granic był trudny, zmagania trwały od 1918 do 1920 r. i nie zawsze przynosiły satysfakcjonujące rezultaty. W latach 1924 i 1938 dokonano pewnych korekt w wyniku dwustronnych uzgodnień, ale niektóre obszary z polskim osadnictwem pozostały poza granicami Polski.
